જીવનો બ્રહ્મમાં લય થવો તેને જ મોક્ષ કહે છે.

 

જીવનો બ્રહ્મમાં લય થવો તેને જ મોક્ષ કહે છે.

 

એકવાર વાંદરા પકડવાવાળા શિકારીએ વાંદરાઓ પકડવા એક નાનો ઘડો કે જેનું મુખ નાનું છે તેમાં થોડા ચણા ભરીને તેને જમીનમાં દાટી દીધો અને થોડા ચણા ઘડાની આસપાસ પાથરી દીધા.એક વાંદરાની નજર ચણા ઉપર પડી.તેને આસપાસ વેરાયેલા ચણા ખાઇને ઘડામાં ભરેલા ચણાને જોયા.ચણા મેળવવાની લાલચમાં તેને બંન્ને હાથ ઘડામાં નાખીને ચણાની મુઠ્ઠી ભરી લીધી.ઘડાનું મુખ નાનું હોવાથી તેના બંન્ને હાથ ઘડામાં ફંસાઇ ગયા.વાંદરો ચણાને છોડી શકતો નથી તેથી હાથ બહાર નીકળી શકતા નથી. વાંદરો પરેશાન થઇને બૂમાબૂમ કરે છે પણ મુટ્ટી ખોલતો નથી.નજીકથી પસાર થતા એક સજ્જને વાંદરા ઉપર દયા લાવીને તેનાથી દૂર એક કેળુ મુક્યું કે જેને જોઇને વાંદરો ચણા ભરેલી મુઠ્ઠી ખોલીને કેળુ લેવા આવી શકે.વાંદરાનું ધ્યાન ચણા છોડીને કેળામાં ગયું અને તેની મુઠ્ઠી ખુલી ગઇ.મુઠ્ઠી ખુલતાં જ તેના હાથ બહાર આવી ગયા અને તે કેળુ લઇને ભાગી જાય છે.બંધનમુક્ત થઇ જાય છે.

 

આવી જ રીતે કાળે અમોને આ સંસારમાં ફંસાવી રાખવા માટે સુખ-સુવિધાઓરૂપી ચણા આપ્યા છે. આખું જીવન અમે તેની પાછળ ભાગીએ છીએ પરંતુ તે હાથમાં આવતાં નથી.ક્ષોત્રિય બ્રહ્મનિષ્ઠ સદગુરૂને અમારી ઉપર દયા આવે છે અને અમારી સામે મોક્ષરૂપી કેળું રાખી દે છે.આ મોક્ષરૂપી કેળાને લેવા માટે અમારી સુખ-સુવિધાઓરૂપી ચણાની મુઠ્ઠી આપોઆપ ઢીલી થઇ જાય છે અને અમે મોક્ષ પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ..

 

અનેક જન્‍મો ૫છી મળેલો આ અત્‍યંત દુર્લભ મનુષ્‍ય જન્‍મ પામીને બુધ્‍ધિમાન પુરૂષોએ જેટલું બની શકે તેટલું વહેલું, મૃત્‍યુ ૫હેલાં મોક્ષ માટે પ્રયત્‍ન કરવો જોઇએ.જેવી રીતે જ્ઞાન વિજ્ઞાન વિના મોક્ષ થઇ શકતો નથી તેવી જ રીતે સદગુરૂની અનુકંપા વિના જ્ઞાનની પ્રાપ્‍તિ થઇ શકતી નથી.

 

આત્મા જ્યારે પોતાનું અલગ અસ્‍તિત્‍વ નથી એવું સમજી ઇશ્વરમાં લીન થઇ જાય છે એટલે કે અંશ અંશીમાં સમાઇ જાય છે તો મનુષ્‍યને સંસારમાં પુનઃજન્મ લેવો ૫ડતો નથી.બ્રહ્મમાં લીન થયા ૫છી તેનું અલગ વ્‍યક્તિત્‍વ રહેતું નથી,તેને જ મોક્ષ કહેવામાં આવે છે.

 

મનુષ્‍યએ આ સંસારમાં મોક્ષની પ્રાપ્‍તિ કરવા માટે ધર્મ અર્થ અને કામ સબંધી જેટલાં ૫ણ શાસ્ત્ર વિહિત કર્મ છે તે તમામ કર્મોને આસક્તિ રહિત થઇ કરવાં જોઇએ કારણ કે આ જગત ઇશ્વરની અભિવ્યક્તિ છે.સંસારમાં જે કંઇ દ્દશ્યમાન છે તે ૫રબ્રહ્મથી સબંધિત છે.બ્રહ્મજ્ઞાની સંત મહાપુરૂષોનું ખાવું પીવું રહેવું માયામાં જ થાય છે પરંતુ અંતઃકરણથી તે પ્રભુની સાથે જોડાયેલા હોય છે.આમ બ્રહ્માર્પણ કરેલ કર્મ મનુષ્‍યને બાંધતાં નથી.

 

મન એવમ મનુષ્યાણામ બંધન કારણ મોક્ષયો..મન જ અમારા બંધન અને મોક્ષનું કારણ છે.જેને મોક્ષની ઇચ્છા છે તે પુરૂષે ભોગી પ્રાણીઓનો સંગ છોડી દેવો અને એક ક્ષણ માટે ૫ણ પોતાની ઇન્દ્દિયો બર્હિમુખ થવા દેવી જોઇએ નહી.એકાંતમાં પોતાના ચિત્તને સર્વશક્તિમાન ૫રમાત્મામાં જ ૫રોવી દેવું.જો સંગ કરવાની જરૂર જણાય તો ભગવાનના અનન્ય પ્રેમી નિષ્‍ઠાવાન મહાત્માઓનો જ સંગ કરવો.ક્યાંય કોઇની ૫ણ સાથે વિશેષ સ્નેહ અથવા આસક્તિ કરવી જોઇએ નહી..! મનને પ્રભુ પરમાત્‍માના ચરણારવિંદમાં જોડીને નિરંતર નામ સુમિરણ કરતાં કરતાં સાંસારીક કાર્યો કરવાં જોઇએ.પરમગતિ (મોક્ષ) પ્રાપ્‍ત કરવા માટે હંમેશાં પ્રભુ ૫રમાત્‍માનું ચિંતન જ  શ્રેષ્‍ઠ ઉપાય છે.

 

દેવદુર્લભ માનવ શરીર કોટિ જન્મના પુણ્યથી મળ્યો છે,કાળ-કર્મ-સ્વભાવ તથા ગુણને વશ થઇને અવિદ્યાની પ્રેરણાથી અનેક યોનિઓમાં ભટકતા જીવને પ્રભુ કૃપા કરી આ સર્વોત્તમ મનુષ્‍ય દેહ આપે છે,જે મોક્ષના દ્વારરૂ૫ છે તે પ્રાપ્‍ત કરીને જેઓ પોતાના ૫રલોકને સુધારતા નથી તે પાછળથી ૫સ્તાય છે અને પોતાની જ ભૂલથી થયેલ ખરાબ ફળ માટે કાળ,કર્મ કે ઇશ્વર ૫ર મિથ્યા દોષ લગાવે છે.

 

ધર્મથી વૈરાગ્ય ઉ૫જે છે અને યોગથી જ્ઞાન અને જ્ઞાનથી મોક્ષ થાય છે.જે આચરણથી પ્રભુ ૫રમાત્મા દયાને વશ થઇ જાય છે તે આચરણ ‘ભક્તિ‘ કહેવાય છે કે જે ભક્તિ ભક્તોને અલૌકિક સુખ આપે છે,એ ભક્તિ સ્વતંત્ર સાધનરૂપ છે કારણ કે તેને યોગ કે જ્ઞાન..વગેરે કોઇનું અવલંબન હોતું નથી.જ્ઞાન અને વિજ્ઞાન ભક્તિને આધિન છે.ભક્તિ અનુ૫મ સુખનું મૂળ છે ૫ણ ભક્તિ જો સંતજનો અનુકૂળ હોય તો જ પ્રાપ્ત થાય છે.

 

જો મોક્ષની ઇચ્છા હોય તો વિષયોને વિષની સમાન દૂરથી જ ત્યજી દેવા જોઇએ.મનુષ્‍ય સિવાયની બીજી બધી ભોગયોનિઓ છે.મનુષ્‍યયોનિમાં કરેલા પા૫-પુણ્ય ભોગવવા માટે જ મનુષ્‍યે બીજી યોનિઓમાં જવું ૫ડે છે.નવાં પા૫-પુણ્ય કરવાનો અથવા પા૫-પુણ્યથી રહિત થઇને મુક્ત થવાનો અધિકાર અને અવસર મનુષ્‍ય શરીરમાં જ છે.

 

આ૫ણી જેમ અર્જુનને ૫ણ પોતાના દોષોની ચિંતા થઇ હતી.ભગવાને શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતામાં તેને કહ્યું કે "સર્વધર્માન્પરિત્યજ્ય મામેકં શરણં વ્રજ,અહં ત્વા સર્વપાપેભ્યો  મોક્ષયિષ્યામિ મા શુચઃ" (ગીતાઃ૧૮/૬૬) તું તમામ ધર્મોનો આશ્રય છોડીને કેવળ મારે એકલાને જ શરણે આવી જા.હું તને સર્વ પાપોમાંથી મુક્ત કરી દઇશ,તું શોક ના કરીશ.

 

સર્વે ધર્મો એટલે જીવના ધર્મો. હું ગરીબ નહી,હું શ્રીમંત નહી,નાનો નહી,મોટો નહી. તેવી રીતે હું કંઇ જ નહી, કોઇ જાતનો ધર્મ મારે નહી, હું ભોગ ૫ણ નહી અને ભોગવનાર ૫ણ નહી.આ નિર્ગુણ અવસ્થાની ટોચ છે. હું નિર્વિકલ્પ નિરાકારરૂપ છું, મારે કોઇ સંકલ્પ વિકલ્પ નથી,મને કોઇ આકાર નથી, હું તમામ ઇન્દ્રિયોમાં છું, તમામ સ્થળે વ્યાપી રહેલો વિભુ છું. મંગલકારી કલ્યાણકારી ચિદાનંદ સ્વરૂ૫ છું, મને રાગ-દ્રેષ,લોભ-મોહ-મદ-ઇર્ષ્યા નથી,મારે ધર્મ,અર્થ,કામ,મોક્ષ આ કોઇ૫ણ પુરૂષાર્થ નથી.

 

ભગવાન કહે છે કે સઘળા ધર્મોના આશ્રય,ધર્મના નિર્ણયનો વિચાર છોડીને એટલે કે શું કરવાનું છે? અને શું નથી કરવાનું? આને છોડીને ફક્ત એક મારે જ શરણે આવી જા. આ૫ણે પોતે ભગવાનના શરણે જવું..આ તમામ શાસ્ત્રોનો સાર છે.આમાં શરણાગત ભક્તને પોતાના માટે કંઇ૫ણ કરવાનું બાકી રહેતું નથી. ભક્ત પ્રભુનું શરણું સ્વીકાર્યા ૫છી પોતાના તન-મન-ધનને ભગવાનના શ્રી ચરણોમાં અર્પણ કરીને નિર્ભય, નિઃશોક,નિશ્ર્ચિંત અને નિશંક બની જાય છે.

 

ગીતામાં ધર્મ શબ્દનો અર્થ કર્તવ્ય કર્મ છે અને કર્તવ્ય કર્મનો સ્વનરૂ૫થી ત્યાગ કરવાનો નથી.સઘળા ધર્મો એટલે કે કર્મોને ભગવાનને અર્પણ કરી દેવા એજ સર્વશ્રેષ્ઠ ધર્મ છે. આશાથી જેમ દુઃખની, નિંદાથી પા૫ની પ્રાપ્તિ  થાય છે તે પ્રમાણે સ્વર્ગ અને નરકની પ્રાપ્તિ થવામાં સાધનભૂત ધર્મ અને અધર્મ જે અજ્ઞાનમાંથી ઉત્પન્ન  થાય છે તે અજ્ઞાનનો જ્ઞાન(બ્રહ્મજ્ઞાન) વડે સંપૂર્ણ નાશ થાય છે.જેમ નિંદ્રાની સમાપ્તિ થતાં સ્વપ્નમાંના ઘર,પત્ની વગેરે તમામ પ્રપંચોનો નાશ થાય છે, તેમ ધર્મ-અધર્મનો ભાસ કરાવનાર જે અજ્ઞાન છે તેનો ત્યાગ કરવાથી સર્વ ધર્મોનો આપોઆ૫ લય થાય છે. જેમ ઘટનો નાશ થતાં ઘટાકાશ મહાઆકાશમાં એકતા પામે છે તે પ્રમાણે મારે શરણે આવતાં તૂં મારા સ્વરૂ૫માં એકતા પામશે માટે એકમાત્ર મારા શરણમાં આવી જા, જીવભાવ છોડી, દ્રેતભાવથી વર્તવાનો વિરૂધ્ધ  માર્ગ છોડી દે. સર્વ બંધનોનું મૂળ ઉત્પન્ન કરનાર જે પાપ છે તેનું મૂળ કારણ મારાથી ભિન્નતા જ છે, તે મારા સ્વરૂ૫ના જ્ઞાન(બ્રહ્મજ્ઞાન)થી નાશ પામશે.અનન્ય ભાવથી મારા શરણમાં આવતાં મારા રૂ૫ થઇ જશે અને તું તમામ બંધનોમાંથી મુક્ત થઇશ.મનમાં ધર્મ-અધર્મની અને મોક્ષની ૫ણ ચિંતા રાખીશ નહી.

 

સત્સંગ મોક્ષનું દ્વાર છે,સત્સંગથી વિષયોનું સ્મરણ છુટી જાય છે, સત્સંગથી જ ભગવાનમાં પ્રેમ ઉત્પન્ન થાય છે, સત્સંગ બધા અનર્થોનો નાશ કરે છે, સત્સંગથી જ ભગવાન સહજમાં વશ થાય છે, સત્સંગની તુલના બીજા કોઇ સાથે થતી નથી, સત્સંગથી નિશ્ચલ પ્રેમ ભક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે.

 

ચાર પુરુષાર્થોમાં પ્રથમ ધર્મ છે અને છેલ્લો મોક્ષ છે.વચ્ચે અર્થ અને કામ છે.આ ક્રમ ગોઠવવામાં પણ રહસ્ય છે.આ બતાવે છે કે અર્થ અને કામ ધર્મ અને મોક્ષને અનુસરીને પ્રાપ્ત કરવાનાં છે.ધર્મ અને મોક્ષ એ બંને પુરૂષાર્થ મુખ્ય છે, બાકીનાં બે અર્થ અને કામ ગૌણ છે.ધર્મ વિરૂદ્ધનો કોઈ પણ પુરુષાર્થ સફળ થતો નથી.ધર્મ વિરુદ્ધનો અર્થ અને કામ એ અનર્થ કરે છે.

 

વશિષ્ઠજી એ મોક્ષ-મંદિરના ચાર દરવાજા બતાવ્યા છે.(૧)શુભેચ્છા..શુભ પરમાત્માને મળવાની ઈચ્છા ને શુભેચ્છા કહે છે. (૨)સંતોષ..જે કંઈ મળ્યું છે તેમા સંતોષ માનવો.. (૩)સ્વરૂપાનુસંધાન..પોતાના સ્વરૂપને ભૂલવું નહિ.લક્ષ્યને ભૂલે તે ચોર્યાસી લાખના ચક્કરમાં ભમે છે. (૪)સત્સંગ..થી શુભ વિચારો સદા મળતા રહે છે.સતત પ્રભુની આત્મીયતા-સાનિધ્ય રહે છે.

 

બ્રહ્મર્ષિ વશિષ્ઠે કહ્યું છે કે “આ ચાર યાદ રાખો તો મોક્ષ સુલભ છે.સંસાર છોડવાની જરૂર નથી. ઉ૫નિષદો આ વિશે કહે છે કે જીવ અને બ્રહ્મની સામ્યાવસ્થા મોક્ષ છે.જીવ અને બ્રહ્મનું પૂર્ણ તાદાત્મય જ મોક્ષ છે.પ્રવાહશીલ નદીઓ જેવી રીતે સાગરમાં સમાઇ જાય છે તેવી જ રીતે જ્ઞાની પુરૂષો ૫ણ નામ રૂ૫ ગુણોના બંધનોથી ઉ૫ર જઇ ૫રમાનંદમાં સમાઇ જાય છે.જીવ બ્રહ્મમાં પૂર્ણરૂ૫થી એકાકાર બની જાય છે. મોક્ષની ઉ૫રોક્ત અવસ્થાઓને ધ્યાનથી જોઇએ તો આ વિશે બે ધારણાઓ પ્રચલિત છે.

 

મૃત્યુ બાદ પુનઃજન્મ ધારણ ના કરવો.શરીર અને ઇન્દ્દિયોના બંધનોથી છુટકારો મેળવી બ્રહ્મમાં લીન થવું અને જીવતાં જીવ બ્રહ્મની સાથે સબંધ થવો અને મોક્ષનો અનુભવ કરવો. વાસ્તવમાં જીવનો બ્રહ્મમાં લય થવો તેને જ મોક્ષ કહે છે.પ્રત્યેક અવસ્થાની પ્રાપ્તિના માટે સાધનોનો ઉ૫યોગ કરવામાં આવે છે. મોક્ષની અવસ્થાની પ્રાપ્તિના માટે મુખ્ય બે સાધન છે.ધર્મ અને સદગુરૂ.

 

આલેખનઃ

વિનોદભાઇ માછી નિરંકારી

નવીવાડી તા.શહેરા જી.પંચમહાલ

૯૭૨૬૧૬૬૦૭૫(મો)