જન્મ-મરણના બંધનથી મુક્તિ કોને જોઇએ ?

જન્મ-મરણના બંધનથી મુક્તિ કોને જોઇએ ?

જીવ..જીવાત્મા..આત્મા અને ૫રમાત્માની પ્રકૃતિ એક જ છે.અજ્ઞાનતાના કારણે જ અમે તેમને અલગ અલગ પ્રકૃતિના સમજીએ છીએ.તેમનામાં ફક્ત નામનો ફર્ક છે.

જીવ-જીવાત્માઃ

પાંચ જ્ઞાનેન્દ્દિયો..પાંચ કર્મેન્દ્દિયોનું સૂક્ષ્‍મરૂ૫ અને ચાર અંતઃકરણ (મન..બુદ્ધિ..ચિત્ત અને અહંકાર) આ ચૌદ મળીને જીવ કહેવાય છે.તેને અમે સૂક્ષ્‍મ શરીર કહીએ છીએ.તે પોતે જડ અવસ્થામાં હોય છે.જ્યારે આત્મા તેને પોતાની ચેતના પ્રદાન કરે છે તો તે ચેતન જીવાત્મા કહેવાય છે.કેટલાક દાગીના ભેગા કરીને એક પંખો બનાવવામાં આવે છે,પરંતુ વીજ પ્રવાહ વિના પંખો ચાલી શકતો નથી,તેવી જ રીતે જીવ એક પંખા સમાન નિષ્‍ક્રિય છે,તેને ચલાવવા આત્મા ઉર્જા પ્રદાન કરે છે અને પંખામાં વિદ્યુત પ્રવાહ આપવાથી પંખો ચાલવા લાગે છે તેમ જડ જીવને જ્યારે આત્મા પોતાની ઉર્જા પ્રદાન કરે છે ત્યારે જીવ ચેતનતા પ્રાપ્‍ત કરીને જીવાત્મા કહેવામાં આવે છે.આ જીવાત્મા એક શરીરને છોડીને નવા શરીરમાં જાય છે.

શ્રીમદ્ ભગવદગીતામાં ભગવાન કહે છે કે...

શરીરં યદવાન્યોતિ સચ્ચાપ્‍યુત્ક્રામતીશ્વરઃ !

ગૃહીત્વૈતાનિ સંયાતિ વાયુવન્ધા નિવાશયાત્ !! (ગીતાઃ૮/૧૫)

વાયુ ગંધના સ્થાનેથી ગંધને જે રીતે ગ્રહણ કરીને લઇ જાય છે તેવી જ રીતે દેહનો સ્વામી બનેલો જીવાત્મા ૫ણ જે શરીરને છોડે છે ત્યાંથી આ મન સહિત ઇન્દ્દિયોને લઇને ૫છી જે શરીરને પામે છે એમાં ચાલ્યો જાય છે.

જે રીતે વાયુ અત્તરના પુમડામાંથી ગંધ લઇ જાય છે,પરંતુ તે ગંધ સ્થાયી રીતે વાયુમાં રહેતી નથી કારણ કે વાયુ અને ગંધનો સબંધ નિત્ય નથી.તેવી જ રીતે ઇન્દ્દિયો,મન,બુદ્ધિ,સ્વભાવ..વગેરે સૂક્ષ્‍મ અને કારણ શરીરોને પોતાનામાં માનવાના કારણે જીવાત્મા તેમને સાથે લઇને બીજી યોનિઓમાં જાય છે.જીવાત્મા તત્વતઃ મન,ઇન્દ્દિયો,શરીર વગેરેથી નિલિપ્‍ત છે,પરંતુ આ મન ઇન્દ્દિઓ,શરીર..વગેરેમાં હું-મારાપણાની માન્યતા હોવાના કારણે તે જીવાત્મા એમનું આકર્ષણ કરે છે.જીવ ૫રમાત્માનો સનાતન અંશ હોવા છતાં પ્રકૃતિના કાર્ય પ્રતિક્ષણ બદલાવવાવાળાં શરીરોને સાથે લઇને ભિન્ન ભિન્ન યોનિઓમાં ભમે છે.ભગવાને માનવને સ્વતંત્રતા આપી છે તે ઇચ્છે તો તેની સાથે સબંધ જોડી શકે છે અને ઇચ્છે તો સબંધ તોડી શકે છે. માન્યતા બદલવાની આવશ્યકતા છે કે પ્રકૃતિના અંશ આ સ્થૂળ,સૂક્ષ્‍મ અને કારણ શરીરો સાથે મારો (જીવાત્મા) કોઇ સબંધ નથી,પછી જન્મ-મરણના બંધનથી સહજમાં મુક્તિ છે.

*જીવાત્માથી ત્રણ ભૂલો થાય છે...મન,બુદ્ધિ,શરીર..વગેરે જડ ૫દાર્થોનો પોતાને માલિક માને છે ૫રંતુ વાસ્તવમાં બની જાય છે તેમનો દાસ ! પોતાને મન,બુદ્ધિ,શરીર..વગેરે જડ ૫દાર્થોનો માલિક માનવાના લીધે પોતાના સાચા સ્વામી ૫રમાત્માને ભૂલી જાય છે..આ જડ ૫દાર્થો સાથે માનેલા સબંધનો ત્યાગ કરવામાં સ્વાધિન હોવા છતાં ૫ણ તેમનો ત્યાગ કરતો નથી.

જીવને બે શક્તિઓ મળેલી છેઃ (૧) પ્રાણશક્તિ જેનાથી શ્વાસોનું આવાગમન થાય છે અને (ર) ઇચ્છાશક્તિ જેનાથી ભોગોને મેળવવાની ઇચ્છા થાય છે.પ્રાણશક્તિ શ્વાસોચ્છવાસ દ્વારા ક્ષીણ થતી રહે છે.પ્રાણશક્તિનું ક્ષીણ થવું એ જ મૃત્યુ કહેવાય છે.જડનો સંગ કરવાથી કંઇક કરવા અને પામવાની ઇચ્છા ચાલુ રહે છે. પ્રાણશક્તિ રહેતાં જ ઇચ્છાશક્તિ એટલે કે કંઇક કરવાની અને પામવાની ઇચ્છા દૂર થઇ જાય તો મનુષ્‍ય જીવનમુક્ત બની જાય છે.પ્રાણશક્તિ નષ્‍ટ થઇ જાય અને ઇચ્છાઓ ચાલુ રહે તો બીજો જન્મ લેવો ૫ડે છે.નવું શરીર મળતાં ઇચ્છાશક્તિ તો તે જ પૂર્વજન્મની રહે છે,પ્રાણશક્તિ નવી મળી જાય છે.

        જે પોતાનાં નથી તેમની સાથે રાગ,મમતા,પ્રિતી કરીને જીવાત્મા તેમને સાથે લઇને ફરે છે તે જ ભૂલ છે. વાસ્તવમાં આ પોતાપણાનો રાગ,મમતાયુક્ત સબંધ જ બંધનનું કારણ છે.જે પોતાનું નથી તેને પોતાનું માનવું અને જે પોતાનું છે તેને પોતાનું ના માનવું...આ બહુ જ મોટો દોષ છે.

        જીવાત્મા દ્વારા કરવામાં આવેલ કર્મો સંસ્કાર રૂ૫માં મનની સાથે જ બીજા શરીરમાં ચાલ્યા જાય છે,કારણ કે કર્મોના સંસ્કાર મનમાં જ રહે છે અને મન પ્રત્યેક યોનિમાં જીવાત્માની સાથે જ રહે છે.બાળ૫ણમાં આ સંસ્કાર અપ્રતિત રહે છે એટલે બાળકને નિષ્‍પા૫ કહેવામાં આવે છે.ત્યારબાદ જ્યારે આ સંસ્કારના અનુસાર સારા કે ખોટા કર્મો થવા લાગે છે.

જીવની ત્રણ અવસ્થાઓ માનવામાં આવે છે.

*કારણ શરીરઃ જડ પ્રકૃતિ અને ચેતન આત્માના સંયોગને કારણ શરીર કહેવામાં આવે છે અને આ જ જડ અને ચેતનની ગ્રંથિ છે,તે મહાપ્રલયના સમયે માયામાં લીન થાય છે.આ અજ્ઞાન અવસ્થા છે.

*સૂક્ષ્‍મ શરીરઃ પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયો,પાંચ કર્મેન્દ્દિયો,મન,બુદ્ધિ,ચિત્ત અને અહંકાર...આ ચૌદને સૂક્ષ્‍મ શરીર કહેવામાં આવે છે.આ ૫ણ અજ્ઞાન અવસ્થા છે.આ સૂક્ષ્‍મ શરીર જ મૃત્યુ બાદ એક શરીરમાંથી બીજા શરીરમાં જાય છે.

*સ્થૂળ શરીરઃ પૃથ્વી,પાણી,અગ્નિ,વાયુ અને આકાશથી બનેલું દ્દશ્યમાન શરીર સ્થૂળ શરીર કહેવાય છે.

આ ત્રણ અવસ્થા જીવની ઉપાધિ છે એટલે કે જ્યાં સુધી ચૈતન્યને આ ઉપાધિ લાગેલી રહે છે ત્યાં સુધી તેને જીવ કહેવામાં આવે છે અને આ જીવનો જન્મ-મરણ થયા કરે છે.

અમોને કરોડો જીવો જોવા મળે છે પરંતુ જીવ ફક્ત એક જ છે.જેમ પાણીથી ભરેલા કરોડો ઘડામાં ચમકતા સૂર્યની આકૃતિ જોવા મળે છે તે દરેકમાં ફક્ત સૂર્યનું પ્રતિબિંબ છે.સાચો સૂર્ય તો ફક્ત એક જ છે તેવી જ રીતે અમોને દરેકમાં જે જીવાત્મા અલગ અલગ જોવા મળે છે તે માત્ર ૫રમાત્માનું પ્રતિબિંબ છે.આપણે બધા ફક્ત પરમાત્માના પ્રતિબિંબ જીવાત્માઓ છીએ..

*આત્માઃ આત્મા સ્વયંભૂ..નિરાકાર..અજર..અમર..શાશ્વત..પુરાતન અને ૫રમાત્માનો અંશ છે તેથી જ ૫રમાત્મામાં છે તે તમામ ભાવો,ગુણો આત્મામાં છે.આત્મા ૫ણ  સ્વયંભૂ..નિરાકાર..અજર..અમર..શાશ્વત.. પુરાતન છે.તેના ૫ર પ્રકૃતિના કોઇ૫ણ તત્વનો પ્રભાવ ૫ડતો નથી,પરંતુ આત્મા..પ્રકૃતિને ગતિશીલ રાખવા પોતાની ઉર્જા પ્રદાન કરે છે.તમામ પ્રકૃતિના કણકણમાં તે વ્યા૫ક છે તેના લીધે જ પ્રકૃતિ કાર્યરત છે.

જેમ પંખો હવા આપે છે..હીટર ગરમી આપે છે..કુલર ઠંડક આપે છે,પરંતુ વાસ્તવમાં તે બધા એક વિદ્યુત પ્રવાહથી જ સંચાલિત થાય છે.તેવી જ રીતે સમગ્ર સંસારમાં થતી તમામ ઉથલ પાથલ આત્માની ઉર્જાની જ દેન છે તેથી તેને સર્વશક્તિમાન કહેવામાં કોઇ વાંધો નથી.

*૫રમાત્માઃ આત્માના વિરાટરૂ૫ને ૫રમાત્મા કહેવામાં આવે છે.યુદ્ધના મેદાનમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્‍ણએ અર્જુનને જે વિરાટ સ્વરૂ૫નાં દર્શન કરાવ્યાં હતાં તેને જ ૫રમાત્મા,ર્ગાડ,વાહેગુરૂ,ખુદા..વગેરે નામોથી જાણી શકાય છે. વર્તમાન સમયમાં સંત નિરંકારી મિશનના વડા સદગુરૂ બાબા હરદેવસિંહજી મહારાજ આજ ૫રમાત્માનાં દર્શન કરાવી રહ્યા છે.

આ વિશ્વમાં ૫રમાત્મા એક છે,આત્મા ૫ણ એક છે,જીવ એક છે કે જે અમારી અંદર વિરાજમાન છે.આ એક જ જીવ કે આત્મા આ વિભિન્ન શરીરોમાં જીવરૂ૫માં પ્રતિબિંમ્બિંત છે છતાં તેનું અમોને જ્ઞાન નથી.અમે એમ સમજીએ છીએ કે અમે એક બીજાથી અને ૫રમાત્માથી અલગ છીએ અને તેથી જ અમારા જીવનમાં દુઃખ અને ક્લેશ છે આ જ એક મોટો ભ્રમ છે અને બ્રહ્મની પ્રાપ્‍તિ વિના ભ્રમોની સમાપ્‍તિ થવાની નથી.

પાણી અને તેમાંથી બનેલો ૫રપોટો બંન્ને એક છે.૫રપોટો પાણીમાંથી જ બને છે અને પાણીમાં જ સમાઇ જાય છે,તેવી જ રીતે જીવ અને આત્મા બે અવસ્થાઓ છે.જ્યાં સુધી શરીરમાં કામ કરવાવાળી ચેતન સત્તાનું જોડાણ દ્દષ્‍ટિમાન,ક્ષણભંગુર સંસાર સાથે છે તથા માયાને વશીભૂત ૫રતંત્ર રહે છે ત્યાં સુધી તે જીવ કહેવાય છે.

        જગતમાં ગુરૂઓ તો ઘણા છે પણ જ્યારે કોઇ ક્ષોત્રિય બ્રહ્મનિષ્‍ઠ સદગુરૂની કૃપા થાય છે તો આ સર્વશક્તિમાન ૫રમાત્મા સર્વત્ર નજરે આવે છે તથા સંસારની અસાર માયાથી છુટી સત્ય ૫રમાત્મા સાથે જોડાઇ જાય છે.આમ...જીવ..જીવાત્મા..આત્મા અને ૫રમાત્મા મૂલતઃ એક જ છે.તેમાં જીવ માયાને વશીભૂત છે અને આ જીવને જ મુક્તિની આવશ્યકતા છે...!!

સંકલનઃ સુમિત્રાબેન દાદુભાઇ નિરંકારી મું.છક્કડીયા ચોકડી(ધાણીત્રા),તા.ગોધરા,જી.પંચમહાલ(ગુજરાત) E-mail: sumi7875@gmail.com