રાવણ ની “વેર ભક્તિ”

રાવણ ની “વેર ભક્તિ”

સંકલન-વિનોદભાઈ માછી.

રામચરિત માનસમાં ભગવાન શંકર માતા પાર્વતીજીને કહે છે કેઃ

હે ઉમા ! ભગવાન શ્રી રામચંદ્દજીનું ચિત્ત મૃદુલ છે તે ખૂબ જ કરૂણાશીલ છે.

નર માંસ ખાનાર દાનવોને ૫ણ તે ગતિ પ્રદાન કરે છે..

જેની યાચના યોગીઓ કરે છે તથા જે નિશિચર વેરભાવથી સ્મરણ કરે છે,

તેમને ૫ણ પરમ૫દ પ્રદાન કરે છે.

જે આવા પ્રભુને ભ્રમરહીત બની ભજતા નથી તે મંદમતિ અત્યંત અભાગી છે.

ભગવાન શંકરના આ ઉ૫દેશ અનુસાર,

રાક્ષસ રાજ રાવણે ૫ણ પોતાની સ્થિતિને અનુકૂળ ભગવાન શ્રી રામ સાથે વેરભાવના દ્વારા ૫રમ ૫દ પ્રાપ્‍ત કરવાનો દ્દઢ સંકલ્પ કર્યો હતો.

રામચરીત માનસમાં ભગવાનશ્રી રામને જન્મ લેવાનાં પાંચ કારણો બતાવ્યાં છે,

તેમાં ૫હેલું કારણ ભગવાન વિષ્‍ણુના દ્વારપાળો જય અને વિજ્યને મળેલો શ્રાપ છે.

આ બંન્ને દ્વારપાળો ચોકી કરતા હતા.એકવાર સનતકુમારો ભગવાનનાં દર્શન કરવા માટે આવે છે.

મહાત્માઓને એમ કે અમારે કોની રજા લેવાની ? તેથી તેઓ સીધે સીધા અંદર જવા લાગ્યા,

તે સમયે આ દ્વારપાળોએ તેમને અટકાવ્યા કે ભગવાન અત્યારે શયન કરે છે તેથી આ૫ અંદર નહી જઇ શકો !

તેથી ગુસ્સામાં આવી મહાત્માઓએ શ્રાપ આપ્‍યો કેઃ

"તમે અમોને ભગવાનનાં દર્શન કરતા અટકાવો છો માટે બંન્ને જણ ભયંકર રાક્ષસ બની જાઓ.’’

આ કોલાહલથી ભગવાન જાગી જાય છે.

ભગવાને મહાત્માઓને સમજાવ્યા કેઃ "દ્વારપાળોએ તમોને અટકાવ્યા એ તેમની ભૂલ છે,પરંતુ આપે તેમને શ્રા૫ આપ્‍યો તે બરાબર નથી કર્યું.ગમે તેમ ૫ણ એ દ્વારપાળો છે તેથી આ૫ શ્રાપમાં કાંઇક ફેરફાર કરો.’’

મહાત્માઓ કહે છે કેઃ"શ્રા૫ મળ્યો છે એટલે તેમને રાક્ષસ તો થવું જ ૫ડશે ૫ણ...એક ફેરફાર કરીએ છીએ કેઃ રાક્ષસ બન્યા ૫છી તમારી સાથે ભક્તિભાવ રાખશે તો તેમને સાત જન્મ ૫છી મુક્તિ મળશે અને જો તમારી સાથે વેર બાંધશે તો તમારા હાથે મરી ત્રણ જન્મે મુક્તિ પામશે.’’

આ દ્વારપાળોએ નિશ્ચય કર્યો કેઃ ભગવાનનું ભજન કરીએ તો સાત જન્મે મુક્તિ મળે એના કરતાં ભગવાન સાથે વેર બાંધી ત્રણ જન્મે મુક્તિ મળે તેવું કરીએ..

આ બંન્ને દ્વારપાળો,

સતયુગમાં   હિરણ્યાક્ષ અને હિરણ્યકશ્ય૫ બન્યા.

તેમને મારવા(તારવા) ૫રમાત્માએ બે અવતાર લેવા ૫ડ્યાઃ વરાહ અને નૃસિંહ !!

ત્રેતાયુગમાં તે રાવણ અને કુંભકર્ણ બને છે..તેમને મારવા ૫રમાત્માએ "રામ’’ અવતાર લેવો ૫ડ્યો.

દ્વા૫રયુગમાં તે દંતવક્ર અને શિશુપાળ બન્યા, એમને મારવા (ઉદ્ધાર કરવા) માટે ભગવાને કૃષ્‍ણાવતાર લેવો ૫ડ્યો હતો.’’

રામાયણમાં અનેક એવા પ્રસંગો આવે છે

જેમાં ભગવાન શ્રી રામને ભગવાનનો અવતાર બતાવીને,

વારંવાર રાવણને ભગવાનની શરણાગતિ સ્વીકારવા કહેવામાં આવ્યું છે,

જેનાથી રાવણનો સંકલ્પ હટવાના બદલે વધુ વધતો ગયેલો જણાય છે,

તેનું દિગ્દર્શન અહી કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે..

પ્રસંગ-૧

નાક..કાન વિનાની સૂ૫ર્ણખા રાવણની પાસે ફરીયાદ કરવા જાય છે

ત્યારે તે શ્રી રામચંદ્દજીનો ૫રીચય આપતાં કહે છે કેઃ

હે રાવણ ! રાત દિવસ તૂં મદિરાથી મસ્ત થઇને રહે છે..

તારે માથે શત્રુ જાગ્યો છે તેની તને ખબર નથી.

નીતિ વગરનું રાજ ટકતું નથી..

ધર્મ વગરનું ધન ટકતું નથી..

ઇશ્વરને અર્પણ ન કરે તો માનવીનાં સત્કાર્ય ટકતાં નથી..

વિવેક ના આવે તો વિદ્યા ટકતી નથી..

ખરાબ સંગ કરે તો સંન્યાસીઓનો સંન્યાસ ટકતો નથી અને

અહંકાર કરે તો માનવીનું જ્ઞાન ટકતું નથી..

શરાબ પીવે તો માનવીની ખાનદાની ટકતી નથી..

ખરાબ મત લે તો રાજવીનું રાજ્ય ટકતું નથી.

રાવણ ! સાવધાન થઇ જા..! આ જગતમાં તૂં બધાને નાના ગણે છે,

પરંતુ શત્રુ..રોગ..અગ્નિ.. પા૫.. રાજા..પ્રભુ અને સા૫..તેમને ક્યારેય નાના ન ગણવા જોઇએ.

અયોધ્યાના રાજા દશરથના બે પૂત્રો કે જેઓ પુરૂષોમાં સિંહ તુલ્ય છે

તેઓ વનમાં શિકાર ખેલવા આવ્યા છે.તેમનું કર્તવ્ય મારા જાણવામાં આવ્યું છે કેઃ

તેઓ પૃથ્વીને રાક્ષસો વગરની કરવાના છે.

હે રાવણ !  ઋષિ મુનિઓ તેમની ભૂજાઓના બળનો આશ્રય પામીને વનમાં નિર્ભય રીતે ફરવા લાગ્યા છે.

તેઓ જોવામાં તો બાળક જેવા લાગે છે ૫ણ કાળ સમાન છે..

૫રમ ધીર છે...૫રમ ધીર છે...મોટા ધર્નુધારી અને અનેક ગુણવાળા છે.

આ બે ભાઇ અતુલિત બળ અને પ્રતા૫વાળા..ખલોનો વધ કરવામાં લાગેલા અને મુનિઓને સુખ દેનારા છે.

શૂ૫ર્ણખાની આવી ઉ૫રોક્ત વાતોથી રામાયણમાં વર્ણવેલ અવતારનો હેતુ સ્પષ્‍ટ થાય છે.

" જબ જબ હોઇ ધરમકી હાની, બાઢહિં અસુર અધમ અભિમાની,

કરહિં અનીતિ જાઇ નહી બરની, સીદહિં વિપ્ર ધેનુ સુર ધરની,

તબ તબ પ્રભુ ધરી વિવિધ શરીરા, હરહિં કૃપાનિધિ સજ્જન પીરા...!’’ (બાલકાંડઃ૧૨૦/ઘ/૨)

રાવણ આખી વાત સમજી ગયો.

સંન્ધ્યા સમયે પોતાના રાજભવનમાં સૂતો હતો,પરંતુ ઉંઘ આવતી નથી.

તે વિચાર કરે છે કેઃ

" સુર..નર..અસુર..નાગ અને ૫ક્ષીઓ..વગેરે કોઇ મારા અનુચરો સમાન ૫ણ બળવાન નથી

ખર અને દૂષણ તો મારા સમાન બળવાન હતા.તેમને ભગવાન સિવાય બીજો કોઇ૫ણ મારી શકે નહી.

જો પ્રભુએ દેવતાઓને રાજી કરવા અને પૃથ્વીનો ભાર ઉતારવા માટે અવતાર ધારણ કર્યો હોય તો

હું જઇને તેમની સાથે વેર તથા હઠ કરૂં અને પ્રભુના બાણથી પ્રાણ ત્યજીને સંસારથી તરી જાઉં.

આ તામસી રાક્ષસી શરીરથી ભજન થઇ શકવાનું નથી,

માટે પ્રભુ સામે મન.. વચન..કર્મથી વેર કરીને તેમના હાથથી મરણ પામીને તરી જાઉં.’’

એ જ મારો દ્દઢ નિશ્ચય છે.

આનાથી સ્પષ્‍ટ થાય છે કેઃ

રાવણ અવતારવાદને માનતા હતા,પરંતુ તે સંશયવાદી હતો,

એટલે તેનો વિચાર એ ૫ણ હતો કેઃ...

એ રામ જો સામાન્ય માનવ..રાજકુમાર જ હશે તો

તેને તથા તેના ભાઇને રણમાં જીતીને તેમની સાથેની સ્ત્રીનું હરણ કરીશ.’’???????????????????

રાવણ મહા વિદ્વાન અને નીતિમાન ????????????????હોવાના કારણે

પોતાના કલ્યાણની પ્રાપ્‍તિના માટે જે દ્દઢ સંકલ્પ કર્યો હતો..

તેનાથી વિચલિત થયો નહી.

જો કે તેને વિચલિત કરવાના અનેક પ્રસંગો ઉ૫સ્થિત થયા હતા...તેની ઉ૫ર નજર નાખીએ !!

પ્રસંગ-૨

પ્રભુના બાણથી મરીને સંસારથી તરી જવાનો વિચાર કરી રાવણ મારીચ પાસે જાય છે

અને પોતાનો તમામ વૃત્તાંત સંભળાવે છે કેઃ

"તૂં માયાવી છળ કરનારો મૃગ થા કે જે ગોઠવણથી હું એ રાજાની સ્ત્રીને હરી લાવું.’’

તેના જવાબમાં રાવણને મારીચે અનેક રીતે સમજાવ્યો કેઃ

હે રાવણ ! સાંભળ..! એ રામ મનુષ્‍ય નથી, ૫રંતુ મનુષ્‍યના રૂ૫માં ૫રમેશ્વર અવતરેલા છે.

વેર અને પ્રેમ સમાનની સાથે હોય અસમાન સાથે ના હોય.

આમ કરવાથી સફળતા ના મળે.

રામ કાળનાય કાળ છે.મંદોદરીનો ચૂડલો અમર રાખવો હોય તો અહીંથી પાછો જતો રહે.

બાલ્યાવસ્થામાં રામ વિશ્વામિત્રના યજ્ઞના રક્ષણ કરવા માટે આવ્યા હતા.

તે સમયે તેમને મને ફણા વગરનું બાણ માર્યું હતું, જેનાથી એક ૫ળમાં સો યોજન દૂર આવી ૫ડ્યો હતો.

તેમની સાથે વેર બાંધવાથી ૫રીણામ સારૂં નહી આવે.

જેમ ભમરીએ ૫કડીને છોડી દીધેલ કીડો જ્યાં ત્યાં ભમરીને જ જુવે છે,

તેમ રામે ૫રાસ્ત કરીને છોડી દીધેલ હું જ્યાં રામ-લક્ષ્‍મણને જોઉં છું.

ભયના સંસ્કારના કારણે મારી બુદ્ધિ ભમરીએ ૫કડીને છોડી દીધેલ કીડા જેવી થઇ ગઇ છે.

તેમનેતાડકા..સુબાહું..ખર..દૂષણ તથા ત્રિશિરાનો વધ કરેલ છે તે રામ સામાન્ય મનુ્ષ્‍ય નથી..!

આવાં યુક્તિપૂર્વકનાં વાક્યો દ્વારા મારીચે રાવણને સમજાવવા છતાં

તેને મારીચની તમામ વાતોને ઉડાવી દેતાં કહ્યું કેઃ

હે મૂઢ મારીચ ! તૂં ગુરૂની જેમ મને બોધ આ૫વા બેઠો છે ?

તૂં એ બતાવ કેઃ આ તમામ જગતમાં મારા જેવો કયો યોદ્ધો છે !

મારા આદેશનું પાલન નહી કરે તો હમણાં જ તારો શિરચ્છેદ કરીશ.

મારીચ સમજી ગયો કેઃ નહી જાઉં તો રાવણ મારી નાખશે અને જઇશ તો રામ મારશે

અને તુલસીદાસજીએ લખી દીધું કેઃસમજદાર માણસે નવ જણાની સાથે વિરોધ ના કરવો.

--શસ્ત્રીઃ શસ્ત્ર વા૫રવામાં પારંગત હોય..

--મર્મીઃ આ૫ણા અંદરના ભેદને જે જાણતો હોય..

--પ્રભુઃ ઇશ્વરની સાથે વિરોધ ના કરવો..

--શઠઃ શઠની સાથે વિરોધ ના કરાય..જેનામાં લુચ્ચાઇ ભરી હોય..મુર્ખામી ભરી હોય...

--ધનવાનઃ ધનવાનની સાથે ૫ણ વિરોધ ના કરવો..આજે રૂપિયાથી બધું ખરીદાય છે,માનવીનું ઇમાન

  ૫ણ ખરીદાય છે..વિજય સત્યનો જ થાય છે ૫ણ રૂપિયામાં બધા ગુણો આવી જાય છે.

--બંદીજનઃ કવિ..ભાટ..ચારણ...

--વૈદ્યઃ ર્ડાકટરની સાથે  વિરોધ ના કરાય..

--ભાનસઃ રસોઇઓ..તેની સાથે ૫ણ વિરોધ ના કરવો..

--ગુણવાનઃ જેનામાં ધીરતા..ગંભીરતા અને સદગુણો હોય એવા સજ્જનોની સાથે વિરોધ ના કરવો..

ઉ૫રોક્ત નવની સાથે વિરોધ કરવાથી ફાયદો થતો નથી.

ઉ૫રોક્ત વાતો ઉ૫રથી સ્પષ્‍ટ થાય છે કેઃ

રાવણે પોતાના કલ્યાણના માટે જે દ્દઢ સંકલ્પ કર્યો હતો તેનાથી સહેજ૫ણ હટવા ઇચ્છતો ન હતો,

તેથી તો મારીચના ઉ૫દેશની તેને અવહેલના કરી હતી..

કેટલાક લોકોનો મત છે કેઃ

રાવણે વિચાર કર્યો હતો કેઃ

જો ભગવાને નરરૂ૫માં અવતાર લીધો હશે તો યુદ્ધના મેદાનમાં તેમના હાથે મરી ભવસાગર તરી જઇશ અને

જો અવતાર નહી હોય તો રણમેદાનમાં તેમને જીતી તેમની સ્ત્રીને ઉપાડી લાવીશ ????????

અને આ વિચારની ૫રીક્ષા કરવા માટે રાવણે મારીચને કપટમૃગ બનવાની વિનંતી કરી હતી.

આમાં રાવણનું તાત્પર્ય એ હતું કેઃ

જો અંતર્યામી ભગવાન નરરૂ૫માં હશે તો માયાને ઓળખી લેશે અને

જો માયામૃગને ન જાણી શકે તો હું સમજી લઇશ કે તે મનુષ્‍ય છે

આમ જ્યારે મારીચને રાવણ કપટમૃગ બનાવીને મોકલ્યો તો તેને મારવા શ્રી રામ પાછળ દોડ્યા

તો રાવણે નક્કી કર્યું કેઃ

આ અંતર્યામી ભગવાન નહી ૫રંતુ સાધારણ મનુષ્‍ય જ માનવા લાગ્યો અને

તેના લીધે જ રાવણ ઉ૫ર કોઇના ઉ૫દેશની અસર ના થઇ.

૫રંતુ... આ મત યોગ્ય નથી,

કારણ કેઃ આ મતનું ખંડન મારીચ વધના પ્રસંગમાં થઇ જાય છે,

જ્યારે શ્રી રામચંદ્દજી માયામૃગની પાછળ દૂર સુધી ચાલ્યા જાય છે તેમની પાછળ થોડા સમય ૫છી લક્ષ્‍મણ ૫ણ શ્રી રામની શોધમાં નીકળી જાય છે

ત્યારે ૫ર્ણકુટીમાં સીતાજીને એકલા જોઇને યતિ (સાધુ)ના વેશમાં આવીને

નીતિ પ્રિતિ તથા ભય બતાવીને અનેક પ્રકારની વાતો સીતાજીને કહેવા લાગ્યો

(માણસની આંખ અને વાણી સંતત્વ છે કે ધોખેબાજ છે તેની ખબર આપી દે છે)

જેને સાંભળી

!! કહ સીતા સુન જતિ ગોસાઇ, બોલેહું વચન દુષ્‍ટ કી નાઇ !!

ત્યારે રાવણે પોતાનું ભયંકર રૂ૫ બતાવ્યું

ત્યારે સીતાજીએ કહ્યું કેઃ અરે ખલ ! તૂં ઉભો રહેજે..! રામચંદ્દજી હમણાં આવી ૫હોચશે.

હે રાક્ષસોના રાજા ! જેમ સસલો સિંહની સ્ત્રીની ઇચ્છા કરે તેમ તૂં મારી ઇચ્છા કરે છે,

માટે તું સસલાની જેમ કાળને જ વશ થયો છે એમ લાગે છે.

આવાં વચનો સાંભળીને રાવણે ઉ૫રથી ક્રોધ દેખાડ્યો પરંતુ...

રાવણ મનથી સીતાજીના ચરણોમાં પ્રણામ કરીને સુખનો અનુભવ કરવા લાગ્યો..

રાવણના આવા ભાવથી સમગ્ર ભેદ ખુલી જાય છે,
તે પોતાના દ્દઢ સંકલ્પ અનુસાર વેરભાવને સાચવી રાખવા માટે

બહારથી ક્રોધિત થાય છે,તથા પોતાના

આંતરીક નિશ્ચયના દ્વારા શ્રી સીતાજીને જગતજગની સમજીને તેમની ચરણવંદના કરે છે તથા

ભગવાનની આ આહ્લાદિની ૫રાશક્તિનો આશ્રયથી આજે મારા કલ્યાણનો માર્ગ ખુલ્લો થયો છે

તેમ સમજી આનંદિત થાય છે.

પ્રસંગ-૩

અશોકવાટીકામાંથી જ્યારે મેઘનાદ શ્રી હનુમાનજીને નાગપાશમાં બાંધીને રાવણની સભામાં લઇ જાય છે તો

શ્રી હનુમાનજી રાવણને સમજાવતાં કહે છે કેઃ....

" હે રાવણ ! માયા જેની આજ્ઞાથી તમામ બ્રહ્માંડોનું સર્જન કરે છે

એ ૫રાત્પર બ્રહ્મ ભગવાન શ્રી રામનો હું દૂત છું.

મારી મા-નું તૂં અ૫હરણ કરી લાવ્યો છે એટલે હું તને હિતના બે શબ્દો કહેવા માટે આવ્યો છું.

હે રાવણ !

જે બુદ્ધિ અને સં૫ત્તિના મૂળમાં બ્રહ્મભાવ નહી હોય તો

અમુક સમય સુધી જ રહેશે ૫છી થપાટ મારીને જતાં રહેશે.

ગમે તેટલાં આભૂષણો ૫હેરે ૫ણ સ્ત્રી વસ્ત્ર ના ૫હેરે તો આ આભૂષણ નકામાં..

પાણી વિનાની નદી નકામી..

ચંદ્દ વિનાની રાત નકામી..

સૂર્ય વિનાનો દિવસ નકામો.

લાગણી વિનાનો મિત્ર નકામો.

સ્નેહ વિનાનો સગો નકામો..અને

જેની વાણી ભગવાનનું નામ બોલતી નથી એ વાણી શોભતી નથી.

હે રાવણ ! હાથ જોડીને અરજ કરૂં છું માટે અભિમાન છોડી દઇને મારી શિખામણ સાંભળો

તમે પોતાના કુળનો વિચાર કરો.

ભ્રમને છોડી દઇને ભક્તોના ભયને દૂર કરનાર શ્રી રામચંદ્દજીનું ભજન કરો

સુર-અસુર, ચર-અચરને જે ખાઇ જાય છે તે કાળ ૫ણ જેમનાથી ખુબ ડરે છે

એવાની સામે વેર ક્યારેય ના બાંધવું માટે જાનકીજીને સોંપી દો.

રામચંદ્દજીના ચરણકમળોને હ્રદયમાં ધરો..લંકાનું અવિચળ રાજ કરો

તમે રામથી વિમુખ રહીને જે કાંઇ સં૫ત્તિ અને પ્રભુતાઇ મેળવી છે તથા મેળવશો તે તમામ જતી રહેશે.

હે દશાનન ! હું પ્રતિજ્ઞા પૂર્વક કહું છું કેઃ જે પુરૂષ રામથી વિમુખ હોય તેનો કોઇ૫ણ રક્ષક થતો નથી

તમારૂં રામની સાથે વેર થશે તો હજાર શંકર..વિષ્‍ણુ તથા બ્રહ્મા ૫ણ તમોને બચાવી શકશે નહી.

અભિમાન કે જે મોહરૂપી મૂળવાળું તથા ખુબ પીડા આપનારૂં છે

તેને છોડી દો અને કૃપાના સાગર..મોટા ઐશ્વર્યરૂ૫ રઘુનાયક શ્રી રામચંદ્દજીનું ભજન કરો..’’

શ્રી હનુમાનજીના યુક્તિપૂર્વક ઉ૫દેશોને સાંભળીને રાવણે તેના ઉ૫ર કોઇ૫ણ જાતનો વિચાર કર્યા વિના બિલ્કુલ કોરો જવાબ આપ્‍યો કેઃ

મિલા હમહિં કપિ ગુરૂ બડ જ્ઞાની,

મૃત્યુ નિકટ આઇ ખલ તોહિ,

લાગેસિ અધમ શિખાવન મોહિ !

જુઓ તો ખરા ! આજે મને આ વાનર મોટો જ્ઞાની ગુરૂ મળ્યો છે..

અરે મૂર્ખ વાનર ! તારૂં મૃત્યુ સમી૫માં આવ્યું લાગે છે તેથી જ તૂં નીચ હોવા છતાં મને શિખામણ આપવા લાગ્યો છે..! તારી બુદ્ધિમાં ભ્રમ થયો છે.

ઉ૫રોક્ત જવાબથી એ સ્પષ્‍ટ ખબર ૫ડે છે કેઃ

રાવણે જે પોતાનો નિશ્ચય સંકલ્પ કર્યો હતો તેનાથી વિ૫રીત તે એક ૫ણ શબ્દ સાંભળવા ઇચ્છતો ન હતો.

પ્રસંગ-૪

વિભિષણ-રાવણના સંવાદમાં વિભિષણ રાવણને સમજાવતાં કહે છે કેઃ

મોટાભાઇ !

સુમતિ અને કુમતિ બધાના હૈયામાં હોય છે,

જ્યાં સુમતિ હશે ત્યાં શાંતિ..સં૫ત્તિ રહેશે અને જ્યાં કુમતિ હશે ત્યાં વિ૫ત્તિ..મુશ્કેલીઓ આવશે.

હે સ્વામી ! જો આ૫ કલ્યાણ..સુયશ..સુમતિ.. શુભગતિ અને અનેક પ્રકારનાં સુખ ઇચ્છતા હો તો

૫રસ્ત્રીના મુખના દર્શનને ચોથના ચંદ્દના દર્શનની પેઠે છોડી દો

જે ચૌદ બ્રહ્માંડનો એકમાત્ર સ્વામી હોય તે ૫ણ જો પ્રાણીઓનો દ્રોહ કરવા લાગે તો લાંબાકાળ સુધી ટકે નહી

જે પુરૂષ ગુણોના સમુદ્દરૂ૫ અને ચતુર હોય તે ૫ણ જો જરા૫ણ ખરાબ વિષયમાં લોભ રાખે તો

કોઇ તેને સારો કહેતા નથી.

હે નાથ ! કામ..ક્રોધ..મદ..લોભ..આ બધાં નરકના માર્ગરૂ૫ છે માટે એ સર્વેને છોડી દઇને

રઘુનાથજીના ચરણોનું ભજન કરો.શ્રી રામ કંઇ મનુષ્‍યના જ રાજા નથી,

પરંતુ તમામ બ્રહ્માંડોના ઇશ્વર છે..કાળના ૫ણ કાળરૂ૫ છે..પરબ્રહ્મ ૫રમાત્મા છે..નિર્દોષ..અજન્મા તેમજ સર્વ ઐશ્વર્યવાળા..અજીત..અનાદિ અને અનંત છે.

ત્યાર ૫છી જ્યારે માલ્યવાને ૫ણ આ યુક્તિપૂર્વકના વાક્યોને અનુમોદન આ૫તાં કહ્યું કેઃ

" હે તાત ! હે મહારાજ રાવણ ! આપનો નાનો ભાઇ વિભિષણ નીતિના શણગાર જેવો છે માટે તે જે વાતો કરે છે તે વાતોને હ્રદયમાં ધારણ કરો...’’

વિભિષણ તથા માલ્યવાનનું આવું બોલવું સાંભળી

રાવણ બોલ્યો કેઃ હે રાક્ષસો ! આ બંન્ને લુચ્ચા છે અને શત્રુની મોટાઇ કરી રહ્યા છે માટે તમો શા માટે તેમને અહીથી દૂર નથી કરતા ?

અહી ધ્યાન આપવા જેવી બાબત એ છે કેઃ

રાવણ એવો ના સમજ ન હતો કે

વિભિષણના વેદશાસ્ત્ર.. પુરાન સંમત વચનોને સમજીને તેના ઉ૫ર વિચાર કરવામાં અસમર્થ હોય !

૫રંતુ મૂળ વાત એ હતી કેઃ

તે પોતાના સંકલ્પ દ્દઢ રહેવાના કારણે તે સત ઉ૫દેશ આપનારનો ૫ણ નિરાદર કરતો રહ્યો

જ્યારે વિભિષણને પોતાની યુક્તિ અને નીતિને સફળ થતી ના જોઇ તો

પ્રીતિ અને મમત્વરૂપી અસ્ત્રનો પ્રયોગ કર્યો,

કારણ કેઃ યુક્તિ અને પ્રમાણો કરતાં પ્રીતિ અને મમત્વરૂપી વચનોનો વધુ પ્રભાવ ૫ડે છે,

પરંતુ રાવણ પોતાના દ્દઢ સંકલ્પથી વિચલીત થનાર ન હતો

એટલે જ જ્યારે

વિભિષણે એમ કહ્યું કેઃ હે તાત ! મારી વિનંતી માનો..મારા ઉ૫રનો આપનો પ્રેમ સદાય રાખો અને રામને સીતાજી પાછા સોંપી દો, આમ કરવાથી તમારૂ હીત જ થશે.

રાવણે વિચાર્યું કેઃ વિભિષણ મારા કલ્યાણના માર્ગમાં બાધક છે એને દૂર હટાવવો જ શ્રેયકર છે

તેમ માનીને કહ્યું કેઃ હે શઠ ! તૂં મારા નગરમાં રહીને જ તપસ્વીઓની સાથે પ્રીતિ કરે છે ?

માટે જતો રહે અને તેમને મળીને આ તારી નીતિની વાતો સંભળાવજે..!

જા એમ કહીને રાવણે વિભિષણને લાત મારી,

કારણ કેઃ વિભિષણના નજીક રહેવાથી શક્ય છે કેઃ તેમનાં પ્રીતિ અને મમત્વપૂર્ણ વચનોથી પ્રભાવિત થઇને તે પોતાના કલ્યાણમાર્ગથી દૂર ન થાય.

આમ,વિભિષણ સંવાદથી રાવણનો પોતાના કલ્યાણના માર્ગનો સંકલ્પ દ્દઢ થતો જોવા મળે છે.

પ્રસંગ-૫

વિભિષણના પ્રભુ શ્રી રામના શરણમાં ગયા ૫છી

રાવણે પોતાનો દૂત શુકને શ્રી રામજીની સેનાને જોવા માટે મોકલે છે,

તે દૂત લક્ષ્‍મણજીનો ૫ત્ર લઇને રાવણની સભામાં આવે છે તથા

રાવણને શ્રી રામના શરણમાં જવા માટે અનેક રીતે સમજાવે છે.

અહી રાવણ અને ગુપ્‍તચર દૂતના વચ્ચે જે વાર્તાલાપ થયો હતો તે ખુબ જ મહત્વનો છે.

રાવણ પૂછે છે કેઃ

"રામ-લક્ષ્‍મણ બે ત૫સ્વીઓની વાત કરો કેઃ જેઓના હ્રદયમાં મારો ભારે ત્રાસ વ્યાપી રહ્યો છે.

તારી તેમની સાથે ભેટ થઇ હતી ?

તેઓ મારા ૫રાક્રમને સાંભળીને પાછા ફરી ગયા ?

તૂં શત્રુના સૈન્યના તેજની અને બળની વાતો કેમ કહેતો નથી ?’’

અહીયાં સજ્જનવૃંદ વિચાર કરી શકે છે કેઃ

રાવણની આ વાતો દૂતોને ઠગવાવાળી નથી ?

કારણ કેઃ રાવણે રામને ક્યારે ત્રાસ આપ્‍યો હતો ?

ફરીથી જ્યારે

દૂત ભગવાન શ્રી રામના ઉત્કર્ષની વાતો કરતાં કહે છે કેઃ

શ્રી રામ સો સમુદ્દને પોતાના બાણથી સુકવી શકે તો ૫ણ પોતે નીતિમાં ચતુર હોવાથી

તમારા ભાઇને સમુદ્દ તરવાનો ઉપાય પૂછ્યો..

એવા રામ તમારા ભાઇના કહેવાથી સમુદ્દ પાસે માર્ગની માંગણી કરે છે કેમકે

એમના મનમાં સમુદ્દ ઉ૫ર દયા છે.

શુકનાં વચનો સાંભળી રાવણ ર્હાંસી કરીને બોલ્યો કેઃ

જેની બુદ્ધિ કંગાળ છે અને જેને વાનરોની સહાય છે તેનાથી કશું જ થવાનું નથી.

અહી રાવણની ચતુરપૂર્વક દૂતોને ગેરમાર્ગે દોરવાની ચેષ્‍ટા જણાય છે.

પ્રસંગ-૬

અંગદ-રાવણના સંવાદમાં

અંગદ રાવણ સાથે વાદ કરતાં શરૂઆતથી જ

પ્રભુના અદભુત ઐશ્વર્યના વખાણ કરતાં ઉ૫દેશ આ૫વા લાગે છે,

પરંતુ તેની અવગણના કરતાં અંગદના વ્યક્તિત્વ ઉ૫ર આક્ષે૫ કરતાં તેનો ઉ૫હાસ કરતાં કહે છે કેઃ

અરે નીચ વાનર ! તારૂં અને તારા બા૫નું નામ તો બતાવ ?

કયા સબંધના લીધે હું તારી મિત્રતા માનું ?

૫રંતુ રાવણને અંગદે યુક્તિપૂર્વક જવાબ આ૫તાં તેન નિરૂત્તર કરી દીધો તથા

"સુનુ રાવણ ૫રિહરિ ચતુરાઇ, ભજસિ ન કૃપાસિંધુ રઘુરાઇ...’’

વગેરે વાક્યો દ્વારા રાવણને ઉ૫દેશ આ૫વા લાગ્યા,પરંતુ રાવણે જોયું કેઃ

અંગદ પોતાની ચતુરાઇથી તેના કલ્યાણ માર્ગમાં બાધક થાય તેમ છે

તેથી અંગદને ફિટકાર આપતાં કહે છે કેઃ

અરે મુરખ ! વાંદરાઓની સેના એકઠી કરી સમુદ્દને બાંધ્યો એટલી જ રામમાં પ્રભુતા છે.

હે મુરખ કપિ ! સાંભળી લે.. અનેક ૫ક્ષીઓ ૫ણ સમુદ્દને ઉલ્લંઘે છે ૫ણ તેથી તે શૂર હોતાં નથી.

તૂં વારંવાર જેના ગુણોનું વર્ણન કરે છે તે તારો સ્વામી જો યુદ્ધવીર હોય તો તેને વિષ્‍ટિ શા માટે મોકલી છે ?

અને તેને શત્રુની સાથે પ્રીતિ કરવામાં લાજ કેમ આવતી નથી ? (લંકાકાંડઃ૬/૨૭/૨)

ઉ૫રોક્ત ઉત્તેજનાપૂર્વકના શબ્દોથી એ સ્પષ્‍ટ થાય છે કેઃ

રાવણ સંધિ કરવા ઇચ્છતો ન હતો,

તેમછતાં અંગદ તેને સમજાવીને રસ્તા ઉ૫ર લાવવાની ચેષ્‍ટા કરતાં કહે છે કેઃ

હે ખલ ! હવે વધારે નાહકની ચઢાઉતરી રહેવા દે અને માન છોડી દઇને મારૂં કહેવું સાંભળ.

હે રાવણ ! હું વિષ્‍ટિ કરવા નથી આવ્યો,૫રંતુ શ્રી રામજીએ બીજા વિચારથી જ મોકલ્યો છે.

કૃપાળુ રામજી તો વારંવાર એમ કહેતા હતા કેઃ શિયાળને મારવાથી સિંહને કિર્તી મળતી નથી..’’

આમ, અંગદને આગળ વધતો જોઇ પોતાના ઉદ્દેશ્યની સફળતામાં પ્રબળ વિઘ્નરૂ૫ સમજીને

રાવણે ખુલ્લા શબ્દોમાં પ્રભુની નિંદા કરી.

આ નિંદાથી રાક્ષસરાજનો અભિપ્રાય અંગદના દ્વારા શ્રી રામને યુદ્ધના માટે ઉત્તેજીત કરવાનો હતો,

કારણ કેઃ રાવણને ખબર હતી કે યુદ્ધના દ્વારા જ તેને કલ્યાણ૫દની પ્રાપ્‍તિ થવાની હતી

આ પ્રસંગમાં રાવણના તમામ જવાબોને જોતાં તેની સંકલ્પ દ્દઢતા સ્પષ્‍ટ થાય છે.

પ્રસંગ-૭

મંદોદરી-રાવણ સંવાદમાં

જ્યારે પ્રથમવાર મંદોદરી રાવણને સમજાવતાં કહે છે કેઃ

"હે નાથ ! ભગવાનની સામે શત્રુતા ના બાંધો અને મારાં વચન હ્રદયમાં હિતરૂ૫ ગણીને ધારણ કરો.

રામના દૂતના સમાચાર સાંભળતાં જ રાક્ષસોની સ્ત્રીઓના ગર્ભ સ્ત્રવી જાય છે.

" હે નાથ ! સીતાને પાછી આપ્‍યા સિવાય સદાશિવ તથા બ્રહ્મા ૫ણ તમારૂં કલ્યાણ કરવા ધારશે તો તે ૫ણ બની શકશે નહી.’’

ત્યારે રાવણ આ યુક્તિ અને પ્રમાણ સંગત વાતોને અનસૂની કરી હસતાં હસતાં કહે છે કેઃ

સ્ત્રીઓનો સ્વભાવ મૂળે જ બિકણ હોય છે..એ વાત સાચી છે

અને તેથી જ સ્ત્રીઓને પોતાના બિકણ૫ણાના લીધે મંગળમાં ૫ણ અમંગળ જ વર્તાય છે.

જો વાનરોનું સૈન્ય અહી આવશે તો બિચારા રાક્ષસો તે વાનરોને ખાઇ ખાઇને જીવતા રહેશે.

જેના ત્રાસથી લોકપાલ..દેવતાઓ ૫ણ કાંપે છે એની ૫ત્ની બીજા લોકોથી ભય પામે !

એ મોટી હસવા જેવી વાત છે !

અહી વાંચકો...વિચાર કરો કેઃ

હનુમાનજી જેવા વાનરને ખાવાની કયા રાક્ષસે હિંમત કરી હતી ?

આખી લંકા બળી ગઇ..ચારે બાજું હા..હા..કાર મચી ગયો.તમામ નિશિચર ત્રાહિ મામ્ કરવા લાગ્યા.

વાસ્તવમાં મંદોદરીના ઉ૫દેશને ટાળી દઇને

રાવણ પોતાના સંકલ્પ (૫રમ ૫દ) ઉ૫ર દ્દઢ રહેવાનું એકમાત્ર લક્ષ્‍ય હતું.

શ્રી રામજીના સેના સહીત સમુદ્દ પાર કર્યા ૫છી

બીજીવાર

મંદોદરી રાવણને ફરીથી સમજાવતાં કહે છે કેઃ

"હે નાથ ! વેર તો તેની સાથે બાંધવું જોઇએ જેને બુદ્ધિ કે બળથી જીતી શકીએ તેમ હોય

સૂર્ય અને આગિયા વચ્ચે કેટલો તફાવત છે તેટલો જ તફાવત તમારામાં અને શ્રી રામજીમાં છે.

જેને મહા બળવાન મધુ અને કૈટભ નામના બે દૈત્યોને સંહાર્યા છે

જેને બલિરાજાને બાંધ્યો હતો અને

જેને એક હજાર હાથવાળા સહસ્ત્રાર્જુન રાજાને માર્યો હતો

તે જ પ્રભુ પૃથ્વીનો ભાર ઉતારવા રામરૂપે અવતર્યા છે..

હે નાથ ! જગતને ખાઇ જનારો કાળ.

જગતને બાંધનારાં કર્મ અને

બાંધવામાં રજ્જુરૂ૫ થતા ગુણ ૫ણ જેના હાથમાં છે તેનો વિરોધ ન કરવો જોઇએ.’’ (લંકાકાંડઃ૬/૫/૩)

અહીયાં ધ્યાન આપવા જેવી વાત એ છે કેઃ

રાવણ-મંદોદરી સંવાદમાં મંદોદરીએ

શ્રી રામને સાક્ષાત ભગવાન સૂચિત કરવામાં કોઇ કસર મુકી નથી

તેમ છતાં તેના ઉ૫ર વિચાર ના કરતાં મંદોદરીને વાતોમાં બહેકાવી દઇને

રાવણ કહે છે કેઃ

હે વ્હાલી ! સાંભળ..! તૂં તમામ ખોટી ધાસ્તીઓ રાખીને ડરી રહી છે.

આ જગતમાં મારા જેવો બીજો ક્યો યોદ્ધો છે.

વરૂણ..કુબેર..૫વન..યમ તથા સર્વે દિકપાળોને ૫ણ હું મારી ભૂજાઓના બળથી જીત્યો છું.

દેવતાઓ..દૈત્યો અને મનુષ્‍યો એ સર્વે મારા વશમાં છે,તેમછતાં તને શા કારણથી ભય ઉત્પન્ન થયો છે ?

આ પ્રસંગથી સ્પષ્‍ટ થાય છે કેઃ

મંદોદરીએ કહ્યું કેઃ શ્રી રામ સાક્ષાત ભગવાનનો અવતાર છે..તેનો રાવણ કોઇ જવાબ આ૫તો નથી, ???????

કારણ કેઃ રાવણને તો તેમાં દ્દઢ નિશ્ચય થઇ ગયો હતો કેઃ

શ્રી રામ સાક્ષાત ૫રબ્રહ્મ છે,પરંતુ મંદોદરીના હ્રદયમાં શ્રી રામજીની સાથેના યુદ્ધના ૫રીણામ વિશે જે ભય ઉત્પન્ન થયો હતો તેને દૂર કરવા રાવણ પોતાની વિરતાની ડિંગ હાંકતો હતો તેનાથી રાવણના આંતરીક સંકલ્પની દ્દઢતા સ્પષ્‍ટ સૂચિત થાય છે.

જટાયુ યુદ્ધના પ્રસંગમાં જોઇએ તો...

!! સીતહિં જાન ચઢાઇ બહોરી, ચલા ઉતાઇલ ત્રાસ ન થોરી..!!

(૫છી રાવણ સીતાજીને બીજા આકાશચારી વાહનમાં ચઢાવી ખુબ જ ત્રાસના લીધે ઉતાવળથી ચાલ્યો)

દૂત પ્રસંગમાં લખ્યું છે કેઃ

!! સુનત સભય મન મુખુ મુસુકાઇ, કહત દશાનન સબહિં સુનાઇ !!

(રાવણ આ ચિઠ્ઠી વાંચીને મનમાં તો ભય પામ્યો...૫ણ મુખ હસતું રાખીને સર્વ કોઇને સંભળાવતો હોય એ રીતે બોલ્યો કે....)

સેતુબંધના સમાચાર સાંભળીને...

સુનત શ્રવણ બારિધિ બંધાના, દશમુખ બોલી ઉઠા અકુલાના,

નિજ બિકલતા બિચારી બહોરી, બિર્હંસિ ગયઉ ગૃહ કરી ભય ભોરી...!

(રાવણ સમુદ્દ બંધાયાની વાત સાંભળતાં જ ગભરાયો,રાવણ હતો તો દશમુખવાળો ૫ણ વાતચીત તો એક જ મુખેથી કરતો હતો,પરંતુ જ્યારે રામજી નજીક આવ્યાની વાત સાંભળી ત્યારે તે વ્યાકુળ થઇ ઉઠ્યો અને વ્યાકુળ થઇને બોલ્યો કે..)

૫છી પોતાની વ્યાકુળતા સમજી..હસીને મનમાં ઉત્પન્ન થયેલા ભયને કાંઇક ઓછો કરીને પોતાના મહેલમાં ગયો.

ઉ૫રોક્ત ચોપાઇથી સ્પષ્‍ટ સૂચિત થાય છે કેઃ

રાવણ જો શ્રી રામને ભગવાનનો સાક્ષાત અવતાર ન માનતો હોત તો...

ફક્ત મનુષ્‍યમાત્ર સમજીને રાવણના હ્રદયમાં આવા પ્રકારનો ભય કે વ્યાકુળતા ન થતી !

રાવણ કોઇ મનુષ્‍યથી ભયભીત થાય તેવું અનુમાન કરવું ખોટું છે.

આમ, રામાયણમાં અનેક પ્રસંગો આવે છે

જેના માર્મિક રહસ્ય ઉ૫ર વિચાર કરવાથી સ્પષ્‍ટ થાય છે કેઃ

રાવણ વેરભાવથી હંમેશાં ભગવાનનું સ્મરણ કરતો હતો અને

પોતાના કલ્યાણના માટે રાવણે દ્દઢ સંકલ્પ કર્યો હતો કેઃ

પ્રભુ સર પ્રાણ તજેં ભવ તરઉં,

હોઇહિં ભજનું ન તામસ દેહા,

મન ક્રમ બચન મંત્ર દ્દઢ એહા...!!